'Harput'un Tarihi Milattan Önce 800'den Daha Geriye Gidebilir'

Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi, Güzel Sanatlar Bölüm Başkanı ve Harput Kalesi Kazı Başkanı Prof. Dr. İsmail Aytaç, Harput kalesinde ve çevresinde yürüttükleri çalışmalarla ilgili bilgiler verdi. 

Aytaç, yaptığı açıklamada, Harput İç kale çalışmalarının birinci aşamasının 2005-2009 yılları arasında gerçekleştirildiğini ikinci aşamanın ise 2014-2020 tarihleri arasında gerçekleştirildiğini kaydetti. 

20 dönüm iç alana sahip Harput Kalesinde şu ana kadar 7 bin metrekare alanda kazı çalışması yaptıklarını belirten Aytaç, ikinci dönem kazı çalışmalarınıda bir çok medeniyete ait 110 bin adet obje çıkardıklarını aktardı. 

Prof. Dr. İsmail Aytaç şu açıklamalarda bulundu:

"KAZILAR İKİ DÖNEM HALİNDE YAPILIYOR"
"Harput iç kaledeki kazılar iki dönem halinde yapılıyor. İlk dönem 2005-2009 yılları arasında Elazığ Arkeoloji ve Etnografya Müzesi Müdürlüğü’nün başkanlığında, Prof. Dr. Veli Sevin’in bilimsel danışmanlığında Harput İç Kale’nin ilk dönem kazı çalışmaları yapıldı, ikinci dönem ise 2014-2017 tarihinde Elazığ Arkeoloji ve Etnografya Müzesi başkanlığı benim bilimsel danışmanlığımda kazılar yeniden başlatıldı. 

İkinci dönem süresinde toplam 7 bin metrekarelik alan tamamlanmış oldu. Kazı çalışmalarını sürdürdüğümüz toplan 7 yılda 110 binin üzerinde tarihi obje elde ettik. Objelerin tasnifleri, temizlikleri yapıldı, birleştirilecek olanlar toplandı, amorf malzemeleri tekrar kale içindeki ilgili yerlerine yerleştirildi. Değerli eserler Elazığ Arkeoloji ve Etnografya Müzesi’ne teslim edildi. Geriye kalan eserlerin üzerindeki çalışmalarımızı hala sürdürüyoruz."

"RESTORASYON ÇALIŞMALARINA BAŞLAYACAĞIZ"
"Kalenin ortasında bulunan Osmanlı mahallesi kazısından sonra mahallenin projesi çizildi ve ilgili koruma kurulunda proje kabul edildi. İnşallah 2021 yılından itibaren Osmanlı mahallesinde gerçekleşmesi gereken restorasyon uygulamalarına başlayacağız. Kalede bulunan Urartu Sunağı, sonradan zindan olarak kullanılan bölümün de 2020 yılında projesi başladı ve bitmek üzere. Kalenin içinde bulunan Osmanlı konutunun restorasyon projesi tamamlanmak üzere ve ilgili kurullara gönderildi."

"14 MAKALE YAYINLANDI"
"2014 yılından itibaren yaptığımız çalışmalar ile ilgili şimdiye kadar 14 makale yayımlandı. Ayrıca yaptığımız kazılar ile alakalı 3 ciltlik kitap hazırlığımız bitmek üzere. Kitapların devamı kale mimarisiyle ve buluntular ile alakalı devam edecek."

"ARTTIRILMIŞ GERÇEKLİK PROJESİ"
"Arkeoloji alanında büyük ilgi uyandıracak olan arttırılmış gerçeklik projesi valiliğimiz tarafından yaptırılıyor ve bitme aşamasına geldi. Kalenin 4 dönemi ve Harput’un tamamı canlandırıldı. Mevcut buluntular ışığında dönemleri arttırılmış gerçeklik yöntemi ile görseller sayesinde vatandaşlarımız okuttukları bir kod ile ekranlarında izleyebilecekler." 

"YÖNETİCİLERİN MÜHÜRLERİ BULUNDU"
"Kalede toplamda bilinen iki adet açık hava sunağı vardı. Sarayönü dediğimiz kısmın kazı çalışmaları bitti ve o kısım için proje çalışması aşamasına gelindi ve orada Urartu Dönemi’ne yeni bir sunak alanı daha tespit edildi.  Ayrıca yine Urartu Dönemine ait önemli buluntularımızdan biri de silindir şeklinde bir mührün çıkmasıdır. Ardından yaptığımız kazılarda Bizans dönemine ait kale komutanına ait bakır bir mühür bulduk. Osmanlı dönemine ait olan tunçtan iki adet mühür bulundu. Böylece dönemin yöneticilerinin mühürlerinin bulunması imzaların tespitinde bizlere çok yardımcı oldu." 

"BİR ÇOK MEDENİYETE AİT KALINTILAR HALA MEVCUT"
"Kalede kronolojik olarak Urartu, Helenistik Dönem, Roma, Bizans, Çubukoğulları, Artukoğulları, Selçuklular, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar dönemlerine ait kalıntılar hala mevcuttur. Biz kazımızı yaparken katmanların tamamını üstten aşağı alarak gitmedik, onun yerine her dönemin önemli katmanlarını koruyarak boş alanlardan aşağıya doğru gitmeyi tercih ettik. Mevcut restorasyonlarda da üst çatı yapıp dokuya öyle müdahale etmeyi düşünüyoruz:"

"BİTEN PROJELERİN UYGULAMALARINA 2021 YILINDAN SONRA AĞIRLIK VERECEĞİZ"
"Bilindiği üzere 2018 yılında Harput Unesco’nun Dünya Kültür Mirası Yedek Listesi’ne 71. Sırada girdi. Asil listeye girmek için yapmamız gereken bir yol haritası eşliğinde hareket etmektir. Bunun için öncelikle alan yönetiminin kurulması gerekmektedir. Alan yönetiminde bu konuyla ilgili birçok meslekten görevliler olacaktır ve Harput’u bir bütün olarak ele alarak yapılacak işlerin bürokrasisini azaltacaktır. Bu süreçten sonra da inşallah asil listeye yerleşeceğiz. Şehrimizin bu listenin yedek kısmında olması bile çok önemli bir gelişmedir. Çünkü bütün dünyada bu dünya kültür mirası gezmektedir ve ilimizi, ilçemizi, tarihi eserlerimizin tanınması kültür turizmi açısından çok olanak sağlamaktadır. Artık asil listeye girildiğinde de bu çok önemli uluslararası bir marka haline geliyor. Böylece Harput Elazığ’ımızın ya da Türkiye’nin değil, dünyanın kültür markası olarak tanımlanıyor. Bu anlamda Unesco süreci tarihimizi tanıtmamız açısında çok önemli bir süreçtir. Bu hedefte çalışmak, Elazığ’ın kamu kuruluşlarının, üniversitemizin, vatandaşlarımızın görevidir."

KAZILAR SES GETİRDİ
"Yaptığımız kazılar artık ülkemizde de ses getirmeye başladı. Ulusak ve Uluslararası basında yer almaya başladı. Buluntuların zenginliği ilimizi bir adım daha öne çıkarıyor. Bizler ise burada kültür açısından değerli olan tarihi objeleri yayınlama planını da sürdürüyoruz."

"HARPUT'U BİR MARKA OLARAK TURİZME KAZANDIRACAĞIZ" 
"Harput’ta Elazığ Belediyesi tarafından yakında Hoca Hasan Hamamı’nın restorasyon ihalesi yapılacak. Ardından diğer projelerde uygulanırsa kalenin içinde bulunan mahalle, konutlar ve zindanda da uygulanırsan Harput’u bir marka olarak turizme kazandırmış olacağız. Sanal dünyada ve yerinde yapılan uygulamalar tarihteki Harput’u günümüze ve geleceğe taşımamıza büyük katkı sağlayacak."

"PANDEMİ VE DEPREM ÇALIŞAMALARIMNIZI YAVAŞLATTI"
"Deprem ve pandemi süreci yapılan kazı çalışmalarımızı yavaşlatmış olsa da kaybettiğimiz süreyi telafi etmek adına daha hızlı çalışmamız gerekiyor. Gerek basın, valilik, il özel idare, belediye ya da ulusal, uluslararası kuruluşlardan projelerimiz için destek alınabilir. İnşallah bu süreçte iklimlendirme de dahil dünyadaki diğer kurumlarla da proje yapılarak ilerleyişimizi çok yönlü sürdürmeyi hedefliyoruz. Bütün yöneticilerimizin ve vatandaşlarımızın bizler ile birlikte görev edinmesi lazım." 

"MÜZİK VE ENSTRÜMAN MÜZESİ KURULMASI PLANLANIYOR"
"Harput sadece arkeolojik alanda değil, edebiyat alanında, inanç alanında, müzik alanında, folklor alanında da kendini ön planda gösteren bir markadır. Harput’ta bulunan ve kültür turizmini ilerletecek olan çeşitlilikler ilimiz için keşfedilen ve hala keşfedilmeyi bekleyen bir zenginliktir. Bölgede müzik alanında, zamanında ve günümüzde kullanılan enstrümanlar ile bir müze kurulması planlanıyor, bu müze bir ihtiyaçtır hatta geç bile kalmıştır, yapılması ilimiz için bir önem arz eder. Burada da tarafımdan yaptırılan yüksek lisans tezinde 11. Ve 15. Yüzyıl müzik aletlerinde Osmanlı dönemi öncesi ve Osmanlı döneminde kullanılan enstrümanların çeşitliliği araştırıldı, görselleştirildi ve bu sayede müzik alanında tarihimizdeki çeşitlilik ortaya çıktı. Elazığ Belediyesi eğer bizler ile irtibat kurarsa yapılacak müzik müzesinde tanıtılmasını isteriz. Bulunan çini, minyatür ya da kabartma şeklinde yapılan enstrümanları balmumu ile birebir yaptırıp müzeye koymada fayda vardır. Böylece Elazığ’da tarih boyunca yaşamış milletlerin, devletlerin müzik kökenlerini daha kolay ve daha anlaşılır bir şekilde tanıma imkanı olacaktır."

"YENİ ALANLAR KAZMAYA DEVAM EDECEĞİZ"
"Haput'ta bulunan özellikle yüksek doğal kütlenin üzerinde bulunan sur içi alanı yaklaşık 20 dönüm ve biz aşağı yukarı 7 bin metrekaresini kazmış bulunmaktayız. Yaptığımız çalışmalar ile alanın henüz üçte birini tamamlamış bulunmaktayız diyebilirim. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları Müzeler Genel Müdürlüğü hedefi şu şekildedir, kazı, restorasyon yap, tanıt ve tekrar kazı yap ilerleyişindedir ve bu doğru bir yöntemdir. Bizlerde bu yöntemlerde kazdığımız alanların projelerini ardından tanıtımlarını yaparken yeni alanlar kazmaya devam edeceğiz." 

"4 AYLIK KAZI PLANLIYORUZ"
"2020 yılı pandemi dönemi dünyadaki neredeyse bütün düzeni değiştirdi. Biz de bu dönemde fiili kazı yapmak yerine şu zamana kadar çıkan eserlerin tasnif işlemlerini yeri geldiğinde restorasyon ya da kitap kısmı işlemlerini yaptık. 2021 yılında artık ramazan bayramında başlayıp dört aylık bir kazı planlıyoruz ve yeni bulacağımız buluntular ile eski buluntuları birleştirip daha zengin bir hale getirmeyi düşünüyoruz.Vatandaşlar bir süredir hep kazıldığını ve Harput Kalesi’ni tam gezemediklerini haklı olarak ifade ediyorlar. Birincisi bir alanın kazılıp buluntuların değerlendirilmesi lazımdı ve onları tamamladık, proje kısmını da tamamladık artık uygulamaya geçmeyi hedefliyoruz. Bunun için bakanlığımız, valiliğimiz, belediyemiz, üniversitemizin iş birliği içinde olması bu süreci hızlandıracaktır. Bunlar yapılırken de arkeoloji kazılarımıza devam etmeyi istiyoruz. Bu sene Harput Kalesi’ndeki Belek Burcu ile Kızlar Burcu arasındaki bölümü kazmayı planlıyoruz çünkü yarım kalmıştır. Bu alanda demir cürufleri ve atölyeleri bulunuyor. Bu bölgeyi de bitirip projesini yapacağız ardından uygulamasına geçeceğiz. Bakanlığımız kalenin surlarının büyük bir kısmını restore ettirdi, kalan az bölümü de büyük ihtimalle Kültür ve Turizm Bakanlığı bu sene kalan kısmı yaptıracak. 

"DOĞAL MAGARALARI ARAŞTIRACAĞIZ"
"Sur restorasyonu ardından biz kalenin etrafında bulunan doğal mağaraların içine ışıklandırma yapmayı düşünüyoruz. Elazığ Belediyemiz şuan ön çalışmasını yapıyor ve kale çevresini ışıklandırma projesi var. Bunun ardından kalenin etrafında yürüyüş alanlarının yapılması planlanıyor. Kısacası Harput gibi bir değerimizin ön plana çıkması için çok planlı ve dikkatli bir şekilde ilerleyişimizi sürdürüyoruz ve sürdüreceğiz."

YÜZEY ARAŞTIRMASI PROJESİ
"Bu sene uygun görülürse yüzey araştırması projesi verdik Bakanlığa. Bu proje ile Harput'un etrafındaki mağaraların içine girerek yerleşim kültür varlığının olup olmadığını araştıracağız. Fethi Ahmet baba türbesinin üstündeki Destin hatun Sarayının kalıntıları var. Burda da ilk incelemelerimizi yaptık. Sonra kazı ve restorasyon çalışmalarını yapmayı planlıyoruz"

HARPUT KABARTMASI
"4 Yıl  önce Kalenin 500 metre doğusunda yaklaşık 5,5 metrekaralik Harput kabartması çıktı. Bu kabartmada yazı yok. Bununla ilgili yayınlar yapıldı. çok güzel veriler var. Bir kalenin alınışı, fethedilişi kabartma olarak resmedilmiş, kazılmış. Kısaca arkeoloji dünyası son 4 yıldır Harput kabartmasını konuşuyor. Bu kabartmalar Harput tarihinin bildiğimiden 1200 yıl daha eskiye götürdü. harput merkezinin 4 bin yıllık bir yerleşim yeri olduğu kesinleşmiş oldu."

KEBAN KURTARMA KAZILARI
"Herkesin göznüden kaçan bundan sonra sıkça gündeme getireceğimiz bir markamız daha var. Keban projesi sadece bir baraj projesi değildi. Keban Kurtarma Kazıları diye uluslararası bir marka projedir: bu sade'de Türkiye'de arkeoloji bilimi zenginleşti, gelişti. bölümler açıldı. Zaten dünyanın en fazla kültür çeşidinin olduğu bir coğrafyadada Keban Kurtarma Kazıları projeleri itici bir güç olmuştur. Marka olacak yerleri gündemde tutmak önemli. Turizm destinasyon programında Keban baraöjında kazı yapılmış hoyüklerin noktalarını belirleyecek bazı işaretler koyup baraj turu yaptırılması da hedeflerimizden birisidir. Bunun yanında Karaleylek Kanyonu gibi marka yerlerimiz var. Kısaca tarihle mevcut coğrafyayı kültür çeşitliliğini birlikte planladığımızda çok önemli turim girdileri elde edilecek."

ALAN YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI
"Alan yönetiminin Harput'a çok katkısı olur. Faydası şudur: Alan yönetimi olan yerllerde Koruma kurulunun bazı yetkileri alan yönetiminde olduğu için işler daha erken kararlaştırılır, daha erken yürür. Harput'taki alan yönetimi mantığı, tecrübesi, sonra Palu ve Elazığ'ın bütünündeki faaliyetlere de ışık tutar. Bu açıdan alan yönetimi hızlı bir şekilde kurulmalı ve göreve başlamalıdır."

"HARPUT'UN TARİHİ MİLATTAN ÖNCE 800'DEN DAHA GERİYE GİDEBİLİR"
"Harput kalesinin alt katmanlarında milattan önce 800'den daha geriye gidebilir: Bununla ilgili ön fikirlerimiz var. Ama kaleye gelmeden önce Nevruz ormanlarının olduğu yerde yerleşim alanı olduğu kesinleşti. Kazılar durdu, bir şey kalmadı denilse de bana göre orası geniş bir alan. Orada da sondaj kazıları yapıp gerekirse bir kazıya çevrilmeli. Buraya bütüncül olarak yaklaşılmasında fayda var. Çünkü biliyoruz ki hayat üç ayak üzerinde durur. Geçmiş, bugün ve gelecek. Bunun birini diğerine tercih etme şansımız mümkün değil. Biz geçmişteki bilgi, birikimleri hangi şartlarda hangi teknoloji ile ile ne yaptı mantığını ararken aynı mantığı geleceğe de yönlendiriyoruz. Geçmişteki verilerip görüp incelerken, geleceğe turizm katkısı ve kültürel m-irasa aktarılması konusunda hazırlık yapmış oluyoruz. Biz bugün ne yapıyorsak, geçmişteki birikimlerimizdir bugün bize bunu yaptıran. Gelecekte de ne yapacağımızı bugünkü birikimlerimizi geleceğe taşımamızla ilgili faaliyetlerimizi planlayacağız."

KAZI ÇALIŞMALARI ÜNİVERSİTENİN WEB SİTESİNDE YÜKLENİYOR
"Kazı çalışmalarını Fırat Üniversitesi resmi web sitesinde yayınlamaya başladıklarını belirten Aytaç, "Fırat Üniversitesi Rektörümüza bize kurumsal olarak çok destek veriyor. Ben kendisine çıok teşekkür ediyoruz. Şimdiki rektörümüz bize üniversitenin ana sayfasında link verdi, Harput kazıları diye. Şuan oraya yaptığımız çalışmaları, görselleri yüklüyoruz. Bazınımız da herkes de oradan bizim çalışmalarımızı takip edebilecek."